U bent hier

Home

Woorden

Bij taal denken we vaak eerst aan communicatie in woorden. Daarover gaat de informatie op dit blad. 

Taal leeft

     
 

"Taal staat niet boven Darwin: als een woord nuttig is, zal het blijven bestaan. Als het nut wegvalt, valt het ding weg. Jarenlang hebben we veel tijd besteed aan 'zeg niet dit maar dat'-lijstjes - stel je even voor dat we die tijd hadden geïnvesteerd in echte taalvaardigheid?"

Ludo Permentier in een interview in 'Omtrent', het tijdschrift van het Davidsfonds: "Belgisch-Nederlands is gewoon leuk".

  
     

Taal verandert in de loop van de tijd. De sms-taal die veel mensen vandaag gebruiken, bestond een halve eeuw geleden helemaal niet. Je kan eens proberen om een sms-boodschap aan je grootouders te laten lezen. Er is veel kans dat zij die niet begrijpen, zelfs als die boodschap voor jou heel duidelijk is.

Wij gebruiken meestal de Nederlandse taal, en in toenemende mate ook Engelse woorden en en uitdrukkingen. Net zoals Engels dat nu doet, hebben in het verleden veel talen hun stempel gedrukt op de taal die wij dagelijks gebruiken. Als we woorden willen begrijpen, helpt het vaak om te kijken naar de oorsprong van die woorden. Dat kunnen Nederlandse woorden (of delen van woorden) zijn, of woorden uit andere talen. 

     
Een voorbeeldje:

Een elite is een groep van bevoorrechte mensen.

Kan je hieruit afleiden wat 'elitair' dan betekent? 

  
     
We kijken eens naar twee andere voorbeelden, uit het Oudgrieks:

'Aristos' betekent 'beste, sterkste'

'Kratein' betekent 'heersen'

Wat denk je dat een aristocratie is?

  
     
 

'Gynaekos' betekent 'vrouw'

'logos' betekent 'woord, leer'

Wat is dan gynaecologie?

  
     
Nog een voorbeeld uit het Latijn:

'Caro' betekent 'vlees', een andere vorm van dit woord (de genitief) is 'carnis'

'Levare' betekent 'wegnemen'

Kan je daarmee bedenken wat de betekenis is van carnaval? Het is een verkorte versie van 'carnelevare'.

Een ander woord voor carnaval is vastenavond, het is de vooravond van de vasten. Het is de laatste dag dat mensen niet moeten vasten, en dat vieren ze dan. 

  
     
     

Oude talen

Als je een nieuw woord tegenkomt dat je niet begrijpt, dan helpt het vaak om eerst te kijken naar de delen die erin voorkomen. Veel moderne woorden in het Nederlands hebben herkenbare delen uit het Oudgrieks en Latijn. Het is helemaal niet nodig dat je die twee talen nu snel gaat leren, maar als je een aantal woorden uit die talen kent kan dat erg nuttig zijn. 

Er is zelfs een bonus: modern Nederlands heeft veel woorden met de oorsprong in Oudgrieks en Latijn, maar ook Engels, Duits, Frans en andere Europese talen. Als je Nederlandse woorden kan begrijpen dankzij hun oorsprong, kan je dat ook in die andere talen. 

Er bestaat een heel taalkundig domein over de oorsprong van woorden, etymologie. Wat je hier vindt is daarin geen cursus. Dit is alleen een oefening om te leren kijken zodat de betekenis van woorden en verwantschap tussen woorden duidelijk wordt. Dit is een strategie die in het secundair onderwijs wordt aangeleerd in de les Nederlands, en die je hier kan opfrissen. Voor leerlingen die hun diploma secundair onderwijs behaalden in het bso kan dit nieuw zijn.  

(Delen van) woorden met Griekse oorsprong (Delen van) woorden met Latijnse oorsprong 

agora - vergaderplaats, stadsplein

arachne - spin

bios - leven

fiel, filos - vriend

fobie - angst >fobos - angst

foon - geluid

graaf - schrijver >grafein - schrijven

heteros - de andere (van twee)

hudor - water, ook hydro

kratein - heersen

logos - woord, leer

psyche - ziel, geest

scoop - kijker 

tele - ver weg, op afstand

xenos - vreemdeling

-arium - de plaats waar

aqua - water, 

canis - hond

caro (genitief: carnis) vlees

claustrum - grendel, versperring, kooi

felis - kat

herba - gras, kruid, plant

levare - wegnemen

officina - de werkplaats

tinctura - indopen, verven, kleuren 

visie - kijken, het zien

voor - eter > vorare - gulzig eten, verslinden

Nederlands woord

 bouwstenen..................... betekenis  
claustrofobie     Voorbeeldzin: Omdat mijn schoonbroer claustrofobie heeft, neemt hij haast nooit de lift maar gebruikt hij de trap.
xenofobie   Voorbeeldzin: Met zoveel nationaliteiten op de school doet de directie haar best om zeker geen xenofobe leerkrachten aan te werven!
arachnafobie   Voorbeeldzin: Zij volgt al weken therapie tegen arachnafobie, maar ze roept nog steeds haar zoontje om de spinnen buiten te zetten. 
agorafobie   Voorbeeldzin: Het hoofdpersonage in 'Een vlucht regenwulpen' loopt als kind over het marktplein altijd langs de huizen omdat hij agorafobie heeft.
democratie   Voorbeeldzin: De jongeren gaan vanaf hun achttien jaar mee stemmen in deze democratie. 
telescoop   Voorbeeldzin: Omdat de klimaatomstandigheden ideaal zijn in Chili, is de grootste telescoop van de wereld daar gebouwd. 
televisie   Voorbeeldzin: Als klein meisje keek ik naar de eerste maanlanding op televisie. 
telefoon     Voorbeeldzin: Nu zijn vrouw voor zaken in Zuidoost-Azië is, praat hij dagelijks met haar per telefoon.
telegraaf     Voorbeeldzin: Vroeger gebruikten mensen de telegraaf, maar email heeft die nu helemaal vervangen. 
 aquarium     Voorbeeldzin:  Als wij een ijsje gaan eten zet mijn broer zich altijd zo dat hij het grote aquarium kan zien. 

herbarium

     Voorbeeldzin: Mijn zus zit uren met haar bloemenpers in de tuin om haar herbarium af te krijgen. 
omnivoor     Voorbeeldzin: Mensen zijn omnivoren, maar vegetariërs en veganisten kiezen ervoor om geen vlees te eten.
herbivoor     Voorbeeldzin: De giraf en het konijn zijn herbivoren, maar een tijger eet vlees. 
carnivoor     Voorbeeldzin: De tijger lag te eten aan een groot stuk vlees, iedereen kon zien dat dat een carnivoor is!
homofiel     Voorbeeldzin: De pastoor van mijn grootouders dacht dat een homofiel ziek was en met gebeden kon genezen. 
heterofiel     Voorbeeldzin: Alleen heterofiele paren kunnen zonder medische tussenkomst kinderen krijgen.
hydrofiel     Dit woord wordt bijvoorbeeld gebruikt voor verband dat water opneemt. Kijk maar eens in de verbandkast op de doos van de gaasdoekjes.
hydrofoob Zeepdeeltjes omsluiten vetrestjes met hun hydrofoob gedeelte, hun hydrofiele staart steken ze in het water. 
bioscoop     Voorbeeldzin: De sfeer die deze film in de bioscoop oproept is zoveel sterker dan wat een televisie met klein scherm kan bereiken. 
biografie     Voorbeeldzin: 'De lange weg naar de vrijheid' is de biografie van Nelson Mandela, omdat hij ze zelf schreef is het een autobiografie. 
biologie     Voorbeeldzin: De leerkracht van biologie vertelt aan de klas uit het boek van Jan Paul Schutten over communicatie bij planten en dieren. 
psychologie     Voorbeeldzin: Tijdens een vijfjarige studie psychologie doet mijn buurmeisje haar stage als gezinstherapeute. 
       
       
       

Lavendula officinalis

 

   Lavendel heeft een kalmerende en desinfecterende werking, het moet ons dus niet verbazen dat deze plant veel gebruikt werd in de werkplaats van de kruidenmonnik, en misschien ook van de middeleeuwse heks.
       

Waarvoor kan je deze planten gebruiken?

  • Rubia tinctoria
  • Genista tinctoria 
  • Isatis tinctoria
    

Rubia tinctoria is meekrap, de wortel van deze plant kan je gebruiken om textiel rood te verven.

Genista tinctoria is verfbrem, men oogstte de bloeiende toppen en gebruikte die voor gele verf. 

Isatis tinctoria is wede, dit is een plant die in onze streken groeit en die een blauwe textielverf levert - al is de kleur minder intens dan het blauw van de indigoplant. 

Met deze drie kleuren kan een vaardige ambachtsman een uitgebreid palet verven. 
       

'caninette' is een nieuw Frans woord. 

Bedenk eens een betekenis.

     Dit woord ontstond in Frankrijk op het einde van vorige eeuw, het wordt vaak schertsend verbasterd tot 'kakkinette'. 
       
       
 ...................................      

Wie nog graag verder oefent, kan de betekenis zoeken voor volgende woorden:

etymologie

astroloog

astronaut

aquanaut

aquagym

aquafoon

aquaduct

viaduct

Oplossingen kan je vinden waar de informatie van deze bladzijde ook vandaan komt: Sijs, Nicoline van der (samensteller) (2010), Etymologiebank, op http://etymologiebank.nl/